Οι Κλίμακες & οι Τρόποι της Μουσικής – 1. Ήχος – Οκτάβα – Διαστήματα – Μουσική, του Δημήτρη Γασπαράτου

του Δημήτρη Γασπαράτου

 

Μια σειρά κειμένων για την εξέλιξη των αρχαίων μελωδικών δρόμων στη σημερινή  μουσική και αισθητική

 

Ο Ορφέας μαγεύει ζώα, πουλιά και ερπετά με τη μουσική του. μωσαϊκό, 4ος αι. Μ.Χ. (Μουσείο Shahba, Συρία).

 

Μέρος 1ο

Ήχος – Οκτάβα – Διαστήματα – Μουσική

 

Χωρίς κίνηση, καμία δόνηση δεν μπορεί να κινήσει τον αέρα. Δεν παράγεται ήχος.  Υπάρχει  Α-κινησία… Σιωπή…

Κάτι σαν την κατάσταση που η Θεογονία του Ησίοδου [1] χαρακτηρίζει ως Χάος. Η Κίνηση, η Δόνηση  εμφανίζονται να είναι τα πρώτα “τέκνα’’ του Κόσμου μας στην αρχή της Δημιουργίας του. Οι πρωτογενείς αιτίες για την απροσδιόριστα λεπτοφυή και θεραπευτική επίδραση της Μουσικής στον άνθρωπο από την αρχή της εμφάνισης του στον πλανήτη ως σήμερα. Σύμβολο της Ζωής και του Θανάτου, σε όλες τις μορφές της, η Μουσική διατήρησε τις υπερβατικές της ιδιότητες: Τέχνη και Επιστήμη. Καταφέρνει και δονεί τον άνθρωπο συγκινησιακά, ενώ ταυτόχρονα οξύνει και συχνά προκαλεί και σοκάρει την λογική του. Η Μουσική μας καλεί συνεχώς, μυημένους και αμύητους, να την κατανοήσουμε και να την αισθανθούμε, μιας και διαθέτουμε αυτήν την δυνατότητα.

Ο ήχος παράγεται μόνο από δόνηση, δηλ. από το είδος της κίνησης που προέρχεται από ένα σώμα, το οποίο παράγει κύματα που οφείλονται στη συμπίεση και φτάνουν στο αυτί μας μέσω του αέρα με ταχύτητα 340 m/sec. Η μουσική αποτελείται από τέτοιους ήχους, των οποίων τα φυσικά γνωρίσματα μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου με κάποιον τρόπο. Είναι ακριβώς αυτή η εξάρτηση από το χρόνο, που κάνει έναν ήχο να είναι “μουσικός” ή όχι. Αυτός ο ήχος θα χαρακτηριστεί “μουσικός”, αν η δόνηση αυτή είναι περιοδική, αλλιώς θα μιλάμε για θόρυβο. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας περιοδικής κίνησης είναι ένας φθόγγος με συγκεκριμένο τονικό ύψος, ένταση και χροιά.

  • Το ύψος εξαρτάται από τη συχνότητα της δόνησης του σώματος, δηλ. από τον αριθμό των δονήσεων ανά δευτερόλεπτο. Όσο πιο μεγάλη είναι η συχνότητα ενός ήχου, τόσο μεγαλύτερο είναι και το ύψος του και ανάστροφα. Το αυτί ενός ανθρώπου αντιλαμβάνεται ήχους από 16 Hertz (δονήσεις/sec) μέχρι και 20.000 Hertz περίπου.
  • Η ένταση του φθόγγου εξαρτάται από το πλάτος της δόνησης. Όσο πιο μεγάλο είναι το πλάτος, τόσο δυνατότερος είναι και ο ήχος.
  • Η χροιά ενός φθόγγου προσδιορίζεται από τους αρμονικούς φθόγγους. Οι αρμονικοί είναι μια σειρά από φθόγγους, ο θεμελιώδης από τους οποίους είναι αυτός που χαρακτηρίζεται από τη συγκεκριμένη συχνότητα. Οι υπόλοιποι αρμονικοί φθόγγοι βρίσκονται πάνω από τον θεμέλιο φθόγγο. Το πλάτος τους είναι μικρότερο του θεμέλιου και γι’ αυτόν το λόγο δεν ακούγονται καθαρά. Η σημασία τους είναι αυτονόητη, αφού προσδιορίζουν τη διαφορά στο χρώμα ενός ίδιου τονικά φθόγγου, ο οποίος παίζεται από διαφορετικά όργανα ή φωνές. Με λίγα λόγια η χροιά μας βοηθά να καταλάβουμε αν αυτό που ακούμε είναι κιθάρα, βιολί ή πιάνο ακόμα κι αν παίζουν την ίδια νότα σε ένταση και ύψος.

Ας φανταστούμε τώρα το παρακάτω πείραμα:

Έστω ότι θέτουμε σε κίνηση έναν , έτσι ώστε να έρχεται σε επαφή με ένα κομμάτι μέταλλο. Αν ο τροχός έχει 100 δόντια και γυρίζει 2 φορές το δευτερόλεπτο, θα δούμε ότι παράγεται ήχος συχνότητας 200 Hertz/sec. Αν γυρίζει μια φορά το δευτερόλεπτο, έχουμε ήχο 100 Hertz/sec., ήχος χαμηλότερου ύψους από τον προηγούμενο. Άρα λοιπόν έχουμε δύο ήχους, τον Α και  τον Β με λόγο συχνοτήτων 2:1, [δηλ. Α=2Β]. Αν παιχτούν ταυτόχρονα αυτοί οι δυο ήχοι, το αυτί μας θα διαπιστώσει ότι υπάρχει κάτι το περίεργο μεταξύ τους: είναι όμοιοι αλλά και πάλι διαφέρουν.

Έχει εξακριβωθεί πειραματικά, ότι σε αυτό το διάστημα των δονήσεων μεταξύ του ήχου Α και του ήχου Β υπάρχουν δύο σημεία, όπου παρατηρείται μια επιβράδυνση στην αύξηση του ρυθμού των δονήσεων. Το πρώτο σημείο βρίσκεται κοντά στην αρχή του διαστήματος, ενώ το άλλο κοντά στο τέλος. Η περίοδος, στο τέλος της οποίας οι δονήσεις διπλασιάζονται, διαιρέθηκε σε 8 άνισες βαθμίδες, οι οποίες αντιστοιχούν στο ρυθμό αύξησης των δονήσεων.

 

Αυτή η γραμμή της ανάπτυξης των δονήσεων ανάμεσα σε έναν δεδομένο αριθμό δονήσεων και στον διπλάσιο αυτού του αριθμού ονομάζεται ΟΚΤΑΒΑ.

 

Η διαίρεση αυτής της περιόδου σε 8 άνισα μέρη στηρίζεται στην παρατήρηση της ανομοιόμορφης αύξησης των δονήσεων σε ολόκληρη την οκτάβα και οι ξεχωριστές βαθμίδες της οκτάβας δείχνουν την επιτάχυνση ή την επιβράδυνση του ρυθμού των δονήσεων αυτών στις διάφορες στιγμές της ανάπτυξης της οκτάβας. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε η επτατονική μουσική κλίμακα, η οποία δεν είναι παρά ο τύπος ενός ευρύτερου νόμου, που απλά εφαρμόστηκε και στη μουσική. Και επειδή οι ευρύτεροι κοσμικοί νόμοι είναι παντού οι ίδιοι, δεν είναι τόσο δύσκολο να παρατηρήσουμε εκδηλώσεις του “ νόμου της οκτάβας” και σε άλλες μορφές δονήσεων εκτός των ηχητικών. Στις θετικές επιστήμες άλλωστε είναι γνωστοί οι διάφοροι τύποι κλιμάκων που υπόκεινται στο “ νόμο της οκτάβας” : η χημική κλίμακα, η θερμική κλίμακα, η κλίμακα του φωτός, των χρωμάτων, ακόμη και το περιοδικό σύστημα των στοιχείων είναι μια μορφή κλίμακας. Εμάς όμως μας ενδιαφέρει η καλλιτεχνική χρήση του κοσμικού αυτού νόμου, γι’ αυτό λοιπόν θα “περιοριστούμε” στις εφαρμογές του πάνω στη μουσική.

Η αλήθεια είναι ότι, η καλλιτεχνική ενασχόληση είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική για το ανθρώπινο είδος από όλες τις νοητικές διεργασίες. Ενώ θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η νοημοσύνη και η ικανότητα επικοινωνίας του ανθρώπου είναι ανώτερη μόνο κατά κάποιο ποσοστό από αυτές των υπόλοιπων ζωικών ειδών, η καλλιτεχνική ενασχόληση και αντίληψη είναι αποκλειστικό προνόμιο του είδους μας.

 

Η λέξη “Μουσική” είναι ελληνική και προέρχεται από τη λέξη “Μούσα” [2], που ανάγεται στους Αιγυπτίους, και την Κελτική κατάληξη “-ικη”. Στην αιγυπτιακή γλώσσα η λέξη- έννοια “μας” ή “μους” σημαίνει “γενιά”, “παραγωγή”, “ανάπτυξη έξω από μια αρχή”. Αποτελείται από τη ρίζα “ας”, η οποία χαρακτηρίζει την πρωταρχική αρχή του σύμπαντος, και τη ρίζα “μα”, που εκφράζει όλα όσα γεννούν, αναπτύσσονται και εκδηλώνονται ή αποκτούν μια εξωτερική μορφή. Υπάρχει λοιπόν μια συνένωση του Θεού – “Ας” και της Αιώνιας Μητέρας – “Μα”, συνένωση που εκφράζει κάθε τι γόνιμο και δημιουργικό.

 

Η κατάληξη “-ικη” φανερώνει, ότι το ένα σχετίστηκε με το άλλο λόγω ομοιότητας ή εξάρτησης, ή λόγω του ότι προέκυψε από αυτό. Η κατάληξη “-ικη” υφίσταται σε όλες τις βορειοευρωπαϊκές χώρες (-ich, -ig, -ic, -ick κ.λ.π.). Προέρχεται από την Κελτική λέξη “αϊκ”, που σημαίνει “ίσος”, ενώ σχετίζεται και με την Αιγυπτιο-εβραϊκή λέξη “ach”, σύμβολο της ταυτότητας και της ισοτιμίας.

 

Ο Κερασφόρος Μωυσής του Μικελάντζελο από τη Βασιλική του Αγ. Πέτρου στη Ρώμη

Κάποιοι μελετητές αναφέρουν ένα μύθο γύρω από τον Μωυσή [3], που λέει ότι ο Μωυσής άκουσε μια επιπλέον Εντολή στο Όρος Σινά: “Muse, Ke”, που στη γλώσσα του σήμαινε: “Μωυσή, αφουγκράσου…”. Η Θεία Αποκάλυψη που έλαβε, ήταν η “Ιερή Μουσική”, όπως εκείνος την ονόμασε έπειτα.

Αληθινή ιστορία ή όχι, πάντως είναι ενδεικτική της ευρύτερης έννοιας και της παγκόσμιας επιρροής, που απέδιδαν οι λαοί της αρχαιότητας στη Μουσική.

Για να επιστρέψουμε στα καλλιτεχνο-επιστημονικά, η περίοδος ανάμεσα σε έναν ήχο Α (Ντο) και στον επόμενο 2Α (Ντο΄), δηλ. μια οκτάβα, χωρίζεται σε 7 άνισα μέρη, γιατί η συχνότητα των δονήσεων δεν αυξάνει ομοιόμορφα. Πάρα πολλοί μαθηματικοί, φυσικοί, φιλόσοφοι και – βέβαια – μουσικοί προσπάθησαν να προσαρμόσουν τον τρόπο διαίρεσης της οκτάβας, έτσι  ώστε να μπορεί να καλύψει τις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες αισθητικής και τεχνικής, αλλά και κατανόησης. Είναι γνωστά τα μουσικά συστήματα του Πυθαγόρα [4] και των συνεχιστών του, καθώς επίσης του Κλαύδιου Πτολεμαίου [5], του Αριστόξενου[6] ή του κατά πολύ μεταγενέστερου Giosetto Zarlino[7].

Το ύψος επομένως των φθόγγων ή της συχνότητας των δονήσεων σε μια οκτάβα σε σχέση με το μήκος μιας χορδής, που τους παράγει, μας δίνει τους παρακάτω μαθηματικούς λόγους:

  ΝΤΟ    ΡΕ    ΜΙ    ΦΑ    ΣΟΛ    ΛΑ    ΣΙ    ΝΤΟ
     1   9/8    5/4    4/3    3/2    5/3    15/8     2

Οι διαφορές στην επιτάχυνση ή στην αύξηση των δονήσεων, δηλ. οι διαφορές στο ύψος θα είναι οι εξής:

  1. Από το ΝΤΟ στο ΡΕ είναι  9/8 : 1= 9/8
  2. Από το ΡΕ στο ΜΙ  είναι  5/4 : 9/8 = 9/8
  3. Από το ΜΙ στο ΦΑ είναι  4/3 : 5/4 = 16/15
  4. Από το ΦΑ  στο ΣΟΛ είναι 3/2 : 4/3 = 9/8
  5. Από το ΣΟΛ  στο ΛΑ είναι 5/3 : 3/2 = 10/9
  6. Από το ΛΑ  στο ΣΙ είναι  15/8:  5/3 = 9/8
  7. Από το ΣΙ στο ΝΤΟ είναι 2 : 15/8 = 16/15

Βλέπουμε λοιπόν ότι υπάρχουν τρεις διαφορετικές σχέσεις διαστημάτων:

  • η σχέση 9/8 που ονομάζεται μεγάλος τόνος
  • η σχέση 10/9 που ονομάζεται μικρός τόνος
  • η σχέση 16/15 που ονομάζεται μισός μεγάλος τόνος ή ημιτόνιο

Τα δύο αυτά είδη τόνων δημιούργησαν πρόβλημα μιας και η χρησιμοποίηση διαφορετικών τονικοτήτων μπορούσε να γίνει μονάχα με το αντίστοιχο κούρδισμα του οργάνου κάθε φορά. Έτσι λοιπόν από το 1700 και έπειτα άρχισε  σταδιακά να καθιερώνεται το σημερινό σύστημα κουρδίσματος, σύμφωνα με το οποίο η οκτάβα διαιρείται σε 12 απόλυτα ίσα μεταξύ τους ημιτόνια που έχουν μεταξύ τους λόγο συχνοτήτων 21/12  = 1,059.

Έτσι όλοι οι τόνοι έχουν μεταξύ τους λόγο συχνοτήτων 22/12  = 1,122,  τα τριημιτόνια λόγο 23/12 κλπ. Μ ε βάση το σύστημα αυτό, το μόνο διάστημα που παραμένει φυσικό, που έχει δηλ. τονική αντιστοιχία με τους φυσικούς αρμονικούς, είναι το διάστημα της οκτάβας, αλλά όλα τα υπόλοιπα διαστήματα βρίσκονται πολύ κοντά στις ακριβείς τιμές μιας διατονικής κλίμακας, που χρησιμοποιεί οποιοδήποτε φθόγγο ως τονική. Το μουσικό σύστημα  που προέρχεται από τον “συγκερασμένο” – όπως λέγεται – τρόπο κουρδίσματος, ονομάστηκε “Τονικό” ή αλλιώς  “Ευρωπαϊκό Μουσικό Σύστημα”.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό το Ευρωπαϊκό Σύστημα παρουσιάζει αρκετές αδυναμίες στη συμπεριφορά του και στη λειτουργικότητά του, αφού πολλές φορές επηρεάζει αρνητικά την ακουστική ευαισθησία , μέχρι του σημείου το αυτί μας να προσαρμόζεται, έτσι ώστε να δέχεται  3 από τους 7 διατονικούς φθόγγους [*] , να μην ακούει σχεδόν ποτέ καμία χρωματική νότα στον τόνο [**] , ενώ οι εναρμόνιοι  φθόγγοι τείνουν να γίνουν είδος υπό εξαφάνιση.

Με λίγα λόγια, βολέψαμε” όμορφα-όμορφα την οκτάβα μας, χωρίζοντας την σε 12 ίσα μέρη, περιορίζοντας δραματικά τις πολύ περισσότερες δυνατότητες εξέλιξής της, και φυσικά εξέλιξής μας. Γι’ αυτό άλλωστε μας ακούγονται – εμάς των “Δυτικών” – τόσο διαφορετικά έως ξένα, τα μουσικά συστήματα των διάφορων πολιτισμών, όπως λ.χ. του Ινδικού, όπου η οκτάβα διαιρείται σε 22 ίσα μέρη, ή του Αραβικού, όπου διαιρείται σε 17 μέρη κλπ.

Όπως και να έχει όμως, είτε με το “δικό μας” Τονικό σύστημα , είτε με οποιοδήποτε άλλο μουσικό σύστημα, σε οποιαδήποτε περιοχή ή εποχή, οι λαοί έπλεξαν τα τραγούδια και τους ήχους τους. Μέσα από αυτά τα τραγούδια και μέσα από την προσπάθειά τους να γεννηθεί Μουσική, δημιουργήθηκαν και οι κλίμακες, οι σκάλες που λέμε. Κτίσματα που συνεχίζουν να αλλάζουν από γενιά σε γενιά και από τόπο σε τόπο. Όμως η γνώση και η ουσία της μουσικής δεν έγκειται απλά και μόνο στη μελέτη κάποιας μουσικής κλίμακας, σε όποιο μουσικό σύστημα και αν είμαστε. Ο κάθε μουσικός οφείλει να προσπαθήσει να διεισδύσει στη λογική και στην ουσία αυτής της κλίμακας, να αισθανθεί τις δονήσεις της στη σκέψη του, στο νιώσιμο του και το σώμα του.  Να επιχειρήσει να αισθανθεί την δική του εσωτερική οκτάβα να συντονίζεται με αυτήν την κλίμακα και τις δικές της οκτάβες.

[*] Ντο, Φα και Σολ, δηλ. I, IV και V, ενώ το Ρε μεταβάλλεται ανάλογα με το αν είναι πέμπτη του Σολ ή έκτη του Φα, ενώ τα Μι, Λα και Σι είναι ασταθή.

[**] Ο τόνος περιέχει 9 κόμματα ή μόρια, όπου το κάθε κόμμα θεωρείται η μικρότερη διαφορά ύψους, που μπορεί να γίνει αντιληπτή από το ανθρώπινο αυτί. Στο ευρωπαϊκό σύστημα – και συγκεκριμένα στα συγκερασμένα όργανα, στα οποία βασίστηκε αυτό το σύστημα – έχουμε δεχθεί το ημιτόνιο σαν το μικρότερο διάστημα που μπορούμε να παίξουμε. Όμως  ½ του τόνου (δηλ. 4,5/9) είναι ένα διάστημα πρακτικά ανύπαρκτο, μιας και το αυτί μας δεν μπορεί να το ακούσει. Μοιραία λοιπόν αν προσπαθήσουμε να χωρίσουμε τον τόνο στη μέση, θα βρεθούμε στα 5/9 του τόνου.

[1] – Ο Ησίοδος είναι ο κορυφαίος ποιητής της πρώιμης αρχαιότητας και θεωρείται ο πατέρας του διδακτικού έπους. Είναι ο πρώτος ευρωπαίος, ποιητής που αναφέρει το όνομά του στα ποιήματά του, δίνει λεπτομέρειες της προσωπικής του ζωής, και αφήνει να προβάλλουν οι πτυχές της προσωπικότητάς του από το έργο του. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα την εποχή που έζησε ο Ησίοδος. Η νεότερη έρευνα δέχεται πως έζησε στα τέλη του 8ου ή αρχές του 7ου αι. πΧ. σε εποχή μεταγενέστερη του Ομήρου. Η Θεογονία του Ησίοδου ανήκει στην κοσμογονική ποίηση, που πραγματεύεται τη δημιουργία του κόσμου και των Θεών, καθώς και τους αγώνες για την εγκαθίδρυση της επικρατούσας τάξης. Αποτελεί την πρώτη προσπάθεια συστηματοποίησης της ελληνικής μυθολογίας. Ο ποιητής διακηρύσσει στο προοίμιο  ότι οι Μούσες παρουσιάστηκαν σε αυτόν και του χάρισαν έμπνευση και δύναμη.

[2] – Οι Μούσες ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης, κόρης του Ουρανού και της Γαίας ή του Αιθέρα και της Πλουσίας. Αρχικά θεές μόνο του τραγουδιού, ύστερα της ποίησης και αργότερα όλων των τεχνών και των επιστημών γενικά. Σε κάθε μία από τις εννέα μούσες ανατέθηκε η προστασία ενός κλάδου της επιστήμης και της τέχνης: η Κλειώ, που δημιουργεί κλέος κατά τη διήγηση στους ήρωες, θεωρείται η μούσα της ιστορίας, η Ευτέρπη, που τέρπει όσους την ακούν, της λυρικής ποίησης και της αυλητικής τέχνης, η Θάλεια, με τη δύναμη που έχει να θάλλουν τα φυτά,  της κωμωδίας και της βουκολικής ποίησης, η Μελπομένη, από την μολπή, της μουσικής και της τραγωδίας, η Τερψιχόρη,  του χορού, η Ερατώ της ερωτικής ποίησης και της μιμητικής, η Πολυμνία προστατεύει τους προς τους Θεούς ύμνους, η Ουρανία θεωρείται η μούσα της αστρονομίας και τέλος και υπεράνω όλων τίθεται η Καλλιόπη προστάτιδα του ηρωικού έπους και της ρητορικής για την ευγλωττία και την ωραία φωνή της. Από αυτό άλλωστε προέρχεται και το όνομά της, διότι είχε «καλήν όπα», δηλ. φωνή.

[3] –  Μωυσής – Ελευθερωτής, νομοθέτης και προφήτης του λαού του Ισραήλ, που σύμφωνα με την παράδοση έζησε μεταξύ 12ου και 11ου αι. π.Χ. και δίδαξε τη μονοθεΐα, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και την πίστη των Αρίων φυλών. Πάντως  δεν είναι εξακριβωμένο πότε έδρασε πράγματι ο Μωυσής, ο οποίος κατά τα στοιχεία που μας παραθέτουν αρκετοί αρχαιότεροι αλλά και νεώτεροι ερευνητές(ο Στράβων, ο Αιγύπτιος ιστορικός Μανενώθ, ο Εντουάρ Συρέ), φέρεται ότι ήταν Αιγύπτιος και μάλιστα ιερέας του Όσιρη στην Ηλιούπολη με το όνομα (Χ)ορσαρσίφ. Παρ’ όλα  αυτά οι Εβραίοι διατηρούν τη δική τους παράδοση, ισχυριζόμενοι ότι ο Μωυσής καταγόταν από τη φυλή Λευί και ο πατέρας του ονομαζόταν Αβραάμ και η μητέρα του Ιωχαβέδ. Αυτή, παραβαίνοντας τη διάταξη του Φαραώ, σύμφωνα με την οποία έπρεπε να θανατωθούν όλα τα αρσενικά παιδιά των Εβραίων που βρίσκονταν στην Αίγυπτο, έκρυβε τον Μωυσή επί τρεις μήνες, αλλά τελικά αναγκάσθηκε για να τον σώσει να τον βάλει μέσα σε κάνιστρο στην όχθη του Νείλου, σε μέρος όπου λουζόταν η κόρη του Φαραώ, Θέρμονθις., η οποία παρέλαβε το έκθετο και του έδωσε το όνομα «Μωυσής», το οποίο στα μεν Εβραϊκά σημαίνει «αυτός που σώθηκε από το νερό», στα Δε Αιγυπτιακά σημαίνει απλά «παιδί». Έτσι ο Μωυσής μεγάλωσε στην αυλή του Φαραώ, έλαβε όλη την Αιγυπτιακή παιδεία και μεγάλη μόρφωση, χωρίς όμως – πάντα κατά την εβραϊκή παράδοση – να απομακρυνθεί από την πίστη των πατέρων και της εθνικής του συνείδησης. Άνδρας πια και υπακούοντας την εντολή του Κυρίου του οδήγησε τους Ισραηλίτες στην έξοδό τους από την Αίγυπτο, άνοιξε την Ερυθρά Θάλασσα με το ραβδί του, ξανάκλεισε πίσω του τη θάλασσα πνίγοντας τα στρατεύματα του Φαραώ που τους κυνηγούσαν και ύστερα οδήγησε τους Εβραίους επί 40 χρόνια προς τη Γη της Επαγγελίας. Παρέλαβε την Κιβωτό της Διαθήκης με τις Δέκα Εντολές από τον ίδιο το Θεό και έπειτα αναλήφθηκε στους Ουρανούς. Πολλές παραδόσεις ισχυρίζονται την ύπαρξη τριών τουλάχιστον ανθρώπων με το όνομα Μωυσής. Το Μο-σε ή Μωυσής είναι, όπως είπαμε μια αιγυπτιακή λέξη που σημαίνει «παιδί» και συναντάται στο Ταλμούδ των Εβραίων σαν Μοσέχ. Κανένας από αυτούς τους Μοσεχ δεν ήταν θρησκευτικός ηγέτης, αλλά όλοι τους ήταν μεγάλοι και ισχυροί άνδρες. Αργότερα οι Λευίτες μετέτρεψαν τους τρεις Μωυσήδες σε ένα και μοναδικό πρόσωπο, προσθέτοντας μύθους για να δώσουν στις αδύναμες φυλές ένα κίνητρο για ενότητα και δύναμη.

[4] –  Πυθαγόρας – (περίπου 572 – 500 π.Χ) Μεγάλος φιλόσοφος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής. Γεννήθηκε στην Σάμο αλλά έζησε στην Κάτω Ιταλία όπου και ίδρυσε τη Σχολή του. Ο πρώτος που υποστήριξε την επιστημονική βάση της μουσικής. Η φιλοσοφική του θεώρηση για τον κόσμο βασιζόταν στην πίστη ότι τα πάντα πρέπει να ερμηνεύονται με αριθμούς. Διατύπωσε πολλές θεωρίες για την μουσική και την ακουστική και ανακάλυψε τις σχέσεις διαστημάτων και μήκους χορδών κάνοντας πειράματα στο μονόχορδο, ένα όργανο δικής του επινόησης. Βρήκε τους αριθμητικούς λόγους των συμφωνιών και ταξινόμησε τις επτά αρμονίες. Ο Πυθαγόρας χρησιμοποίησε τη μουσική στα κοινόβια των μυημένων μαθητών του στοχεύοντας στην πνευματική και ηθική αναγέννησή τους. Η σχολή του Πυθαγόρα διατύπωσε την θεωρία, ότι οι Πλανήτες παράγουν μουσικούς ήχους καθώς περιστρέφονται. Το σύνολο αυτών των ήχων αποτελεί την «Αρμονία των Σφαιρών». Για τον μυημένο σε όλα τα αρχαία μυστήρια του τότε γνωστού κόσμου Πυθαγόρα η μουσική ήταν η εικόνα της ουράνιας αρμονίας και η έκφραση των αρμονικών σχέσεων των αριθμών.


[5] – Κλαύδιος Πτολεμαίος -Αστρονόμος, γεωγράφος και μαθηματικός από την Πτολεμαΐδα της Άνω Αιγύπτου που έζησε τον 2ο αι. μ.Χ.. έγραψε το έργο «Αρμονικών, βιβλία τρία», όπου προσπάθησε να συνδέσει τις φαινομενικά αντίθετες γνώμες του Πυθαγόρα και του Αριστόξενου.

[6] – Αριστόξενος – (375/360 π.Χ) Ο σημαντικότερος θεωρητικός της μουσικής στην αρχαία Ελλάδα, μαθητής του Αριστοτέλη. Σ’αυτόν αποδίδεται ένας τεράστιος αριθμός έργων παρότι σε μας σώζονται μόνο κάποια μουσικά θεωρητικά κείμενα: «Περί Αρμονικής» και «Ρυθμικά στοιχεία». Σε διάφορα άλλα σωζόμενα κείμενα δικά του ή άλλων συγγραφέων έχουν διασωθεί οι τίτλοι 12 μουσικών έργων του. Πριν τον Αριστόξενο η φιλοσοφία της μουσικής είχε δυο κατευθύνσεις, την κοσμολογική των Πυθαγορείων και την κοινωνιολογική του Πλάτωνα, θεωρώντας την μουσική όχι μόνο τέχνη των αριθμών αλλά και τέχνη που αναπτύσσει το συναίσθημα. Ο Αριστοτέλης δίδαξε την αισθητική της μουσικής και άνοιξε στον Αριστόξενο το δρόμο για τη μελέτη και γνώση αυτής καθεαυτής της μουσικής. Ο Αριστόξενος απέδωσε στη μελωδική γραμμή το λειτουργικό ρόλο του καλλιτεχνήματος και δεν εξαντλήθηκε στην μαθηματική προσέγγιση των επί μέρους στοιχείων της. Έτσι διαφοροποιήθηκε από τους Πυθαγόρειους βάζοντας σαν κριτήριο της μουσικής την «ακοήν» και την «διάνοιαν» και όχι τις μαθηματικές σχέσεις.

[7] – Giosetto Zarlino – (1517 – 1590) Συγγραφέας ενός σπουδαίου έργου που προάγει τη γνώση και την τεχνική της πολυφωνίας και προαναγγέλλει τις αρχές της ομοφωνίας με τις παρατηρήσεις του πάνω στο φαινόμενο των συνηχήσεων των φθόγγων. Ανακάλυψε τις θεωρίες του Αριστόξενου και τις χρησιμοποίησε με μερικές τροποποιήσεις σαν βάση για τη δημιουργία ενός μουσικού συστήματος, όσον αφορά τις διαστηματικές σχέσεις των φθόγγων μίας οκτάβας.

 

Οι Κλίμακες & οι Τρόποι της Μουσικής – 2. Κλίμακες και Τρόποι

Οι Κλίμακες & οι Τρόποι της Μουσικής – 3. Το ήθος της μουσικής στην αρχαιότητα

 

Οι Κλίμακες & οι Τρόποι της Μουσικής – 4. Η μουσική σήμερα και οι ψευδαισθήσεις μας.