
του Δημήτρη Γασπαράτου
Στην τρίτη αυτή ενότητα μελέτης εξακολουθούμε και παραμένουμε στον χωροχρόνο του αρχαίου κόσμο με βάση την Ελλάδα και την μουσική αισθητική και τεχνοτροπία που αναπτύχθηκε. Τεχνοτροπίες και διαδρομές που χαρακτηρίστηκαν περήφανες, φιλήδονες, ένθεες, κομψές, θρηνητικές… Ένας πλούσιος αρχαίος κόσμος στον οποίο η μουσική είχε καθολική παρουσία σε όλες της δομές της κοινωνίας.
Τα κείμενα αυτά σκοπό έχουν να συστήσουν στον αναγνώστη -ειδικό ή μη- κάποιες έννοιες, ονόματα, ορολογία, φιλοσοφικές και καλλιτεχνικές φόρμες που πάνω σε αυτές βασίστηκε και αναπτύχθηκε ένα μουσικό σύστημα ζωντανό και ενεργό ως και σήμερα.
1. Ο Δώριος Τρόπος
Η κατεξοχήν Ελληνική αρμονία.
Παίρνει το όνομά της από τους Δωριείς, η μία από τις τέσσερις φυλές των αρχαίων Ελλήνων. Οι Δωριείς κατάγονται από τον μυθικό Δώρο, γιο του Έλληνα και της νύμφης Ορσηϊδας, και εγκαταστάθηκαν στον Ελλαδικό χώρο πριν το 1200 π.Χ. Λαός πολεμικός, πειθαρχημένος και συντηρητικός. Τα στοιχεία αυτά επηρέασαν αναπόφευκτα όλη την πολιτισμική παράδοση και δημιουργία, όχι μόνο των Δωριέων, αλλά όλων των αρχαίων Ελλήνων.
Ο Δωρικός ρυθμός στην αρχιτεκτονική (ο Παρθενώνας είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα Δωρικού ρυθμού) ξεχωρίζει για την μεγαλοπρέπεια, την ομορφιά, την αυστηρή του έκφραση και την απλότητά του, χαρακτηρισμοί που ταιριάζουν απόλυτα και στην Δώρια μουσική αρμονία, με βάση το αρχαίο κείμενο του Αριστείδη του Κοϊντιλιανού (3ος αι.μ.Χ).
Πατέρας και δημιουργός του Δωρικού συστήματος θεωρείται, κατά τον Όμηρο, ο μυθικός τυφλός κιθαρωδός Θάμυρις από τη Θράκη. Ο Λάκωνας ποιητής και κιθαρωδός Αλκμάνας φέρεται να χρησιμοποιεί συχνότατα τη Δωρική αρμονία. Ο Ηρακλείδης Ποντικός την χαρακτηρίζει ως “την αρμονία, που εκφράζει το ανδρικό και μεγαλοπρεπές ύφος” ενώ ο Πλάτων γράφει στην Πολιτεία ότι “ο αληθινός Μουσικός θα ρυθμίζει τη ζωή του μόνο σύμφωνα με τη Δωρική Αρμονία, που είναι η μόνη Ελληνική”. Σύστημα ελευθερίας και δύναμης η Δώριος Αρμονία, εκπροσωπεί για τους μουσικοφιλόσοφους-αστρονόμους την δύναμη των Δίδυμων άστρων.
Μουσικολογικά ο Δώριος τρόπος αποτελείται από δύο διαζευγμένα τετράχορδα, δηλ.:
Δώριο τετράχορδο + Τ + Δώριο τετράχορδο
[Τ-Τ-Η ] + Τ + [Τ-Τ-Η]
*Για όσους το παρατήρησαν η δομή του κατιόντος Δωρικού οκτάχορδου [2Τ-Η-3Τ-Η] συμπίπτει με τη δομή της σημερινής ανιούσας Μείζονας κλίμακας.*
2. Ο Υποδώριος Τρόπος
Αν συνάψουμε στον βαρύτερο φθόγγο του Δώριου τετράχορδου, ένα άλλο τετράχορδο και συμπληρώσουμε το σύστημα του δεύτερου τετράχορδου με 8 φθόγγους, προσθέτοντας στον τελευταίο από αυτούς τους 8 έναν βαρύτερο φθόγγο σε διάστημα τόνου, προκύπτουν δύο Δώρια συζευγμένα τετράχορδα και ένας τόνος, δηλ.:
Δώριο τετράχορδο + Δώριο τετράχορδο + Τ
[Τ-Τ-Η] + [Τ-Τ-Η] + Τ
Η αρμονία αυτή ήταν γνωστή και σαν Αιόλια, αλλά μετά την εποχή του Αριστόξενου ονομάστηκε Υποδώρια, δηλ. όχι ολότελα Δώρια. Μαζί με το όνομα άλλαξε και η συμπεριφορά των Υποδώριων μουσικών φράσεων, μιας και πλέον κινούνταν στον πλάγιο τρόπο του Δώριου και όχι στον κύριο Αιόλιο. Το ήθος της Υποδώριας αρμονίας περιγραφόταν σαν περήφανο, πομπώδες και με έπαρση.
Σήμερα τα σύγχρονα μουσικά ρεύματα έχουν επαναφέρει το πρώτο της όνομα (Αιόλια) και μάλιστα έχει διατηρηθεί και η ίδια τονική αντιστοιχία (Λα)
3. Ο Φρύγιος Τρόπος
Η εύρεση του Ασιατικού αυτού τρόπου αποδίδεται στον μυθικό μουσικό Ύαγνη, η δε ανάπτυξη και εξάπλωσή του στην κυρίως Ελλάδα έγινε από τον Μαρσύα, γιο του Ύαγνη. Οι δυο τους μαζί με τον Όλυμπο, αδελφό του Ύαγνη, θεωρούνται ότι επινόησαν την αυλητική τέχνη και την εισήγαγαν στην Ελλάδα, μέσω της λατρείας της Φρυγικής θεάς Κυβέλης, της οποίας ο Μαρσύας ήταν ο κατεξοχήν αοιδός. Η Κυβέλη ήταν θεά αντίστοιχη της ελληνίδας θεάς Ρέας, θεά της άγριας φύσης και των δημιουργικών δυνάμεων, της γης και της γονιμότητας, Μητέρα θεών και ανθρώπων. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Μαρσύας ήταν τόσο καλός στον αυλό, ώστε προκάλεσε σε μουσικό αγώνα τον Απόλλωνα. Το αποτέλεσμα ήταν φυσικά σε βάρος του αλαζόνα Μαρσύα και ο θεός τον τιμώρησε σκληρά, αφού τον έδεσε σε ένα πεύκο και τον έγδαρε ζωντανό με τα ίδια του τα χέρια! Από το αίμα του Μαρσύα και από τα δάκρυα των Μουσών και των Νυμφών που θρηνούσαν το χαμό του αρχιμουσικού, σχηματίστηκε ο Φρυγικός Ποταμός. Στους αρχαιότερους ελληνικούς μύθους ο Μαρσύας αναφέρεται ως Σειληνός, ενώ στους μεταγενέστερους ως Σάτυρος.
Όπως είναι φυσικό, όλα τα παραπάνω συνδέονται άμεσα με το ύφος και το ήθος της Φρυγικής αρμονίας, την οποία ο Αριστοτέλης στα “Πολιτικά” χαρακτηρίζει σαν «πηγή χαράς και ενθουσιασμού για την ψυχή των ακροατών». Αρκετά δημοφιλής η Φρύγια αρμονία, θεωρήθηκε κατάλληλη για χαρμόσυνες τελετές, Διονυσιακές γιορτές, διθυράμβους και θέατρο. Ο Αριστείδης Κοϊντιλιανός (3ος αι. μ.Χ.) την χαρακτηρίζει ως “ένθεον”, δηλ. ενθουσιώδη, ενώ για πολλούς αντιπροσώπευε το φλογερό πνεύμα και τον ζήλο του πολεμιστή.
Η φρυγική αρμονία περιέχει δύο διαζευγμένα φρύγια τετράχορδα, δηλ.:
Φρύγιο τετράχορδο + Τ + Φρύγιο τετράχορδο
[Τ-Η-Τ] + Τ + [Τ-Η-Τ]
4. Ο Υποφρύγιος Τρόπος
Όπως και στον Υποδώριο τρόπο, αν συνάψουμε στον βαρύτερο φθόγγο του Φρύγιου τετράχορδου, ένα άλλο τετράχορδο και συμπληρώσουμε το σύστημα του δεύτερου τετράχορδου με 8 φθόγγους, προσθέτοντας στον τελευταίο από αυτούς τους 8 έναν βαρύτερο φθόγγο σε διάστημα τόνου, προκύπτουν δύο Φρύγια συνημμένα τετράχορδα και ένας τόνος, δηλ.:
Φρύγιο τετράχορδο + Φρύγιο τετράχορδο + Τ
[Τ-Τ-Η] + [Τ-Τ-Η] + Τ
Πριν από τον Αριστόξενο (4ος αι. π.Χ.) η αρμονία αυτή ήταν γνωστή και σαν Ιάστιος. Το ήθος της κατά τον Ηρακλείδη Ποντικό ήταν σκληρό και αυστηρό, ενώ αντίθετα κατά τον Λουκιανό κομψό και γλαφυρό (…!).
Ηρακλείδης ο Ποντικός (ρωμαική προτομή του 2 μ.Χ. αιώνα)
5. Ο Λύδιος Τρόπος
Η άλλη βασική αρμονία Ασιατικής προέλευσης, αν και μεταγενέστερης της Φρυγικής. Η κίνησή της είχε μια ιδιαίτερη χάρη και γι’ αυτό κρίθηκε ότι ταίριαζε στα “Παρθένια”. Τα Παρθένια ήταν τελετές προς τιμήν κυρίως της Αρτέμιδος και του Απόλλωνα, όπου κατά τη διάρκεια των εγκωμίων προς την θεότητα, απαγγέλλονταν ποιήματα, ενώ ταυτόχρονα μια ομάδα νεανίδων χόρευε πάνω σε μουσική φτιαγμένη σε Λυδική αρμονία. Η μουσική αυτή είχε ημιθρησκευτικό και ημιλαϊκό χαρακτήρα.
Οι αναφορές γύρω από τον “πατέρα” της Λυδικής αρμονίας δεν φαίνεται να συμφωνούν. Ο Παυσανίας φέρει τον Αμφίονα – γιο του Δία και της Αντιόπης – σαν αυτόν που δίδαξε με τη χρυσή του λύρα – δώρο του Ερμή – την αρμονία αυτή στους Λύδιους. Ο πιο ρεαλιστής Πλούταρχος αποδίδει την πατρότητα της Λυδικής αρμονίας στον μουσικό Αλκμάνα (7ος αι. π.Χ.), ο οποίος την ανήγαγε στην τελειότητα. Για άλλους πάλι φέρεται ο μουσικός Όλυμπος (7ος αι. π.Χ) αυτός που εισήγαγε στους Έλληνες τη Λυδική αρμονία.
Το ύφος και το ήθος του Λύδιου τρόπου είχε ελευθέρια και χάρη, γι’ αυτό άλλωστε εναρμονιζόταν με τη νεότητα των Παρθενίων χορών, παρότι αρχικά ο χαρακτήρας του είχε θεωρηθεί σκληρός και αυστηρός. Ο Πλάτων τον χαρακτήρισε ηδονικό, νωχελικό και συμποτικό, ο Αριστείδης Κοϊντιλιανός σαν βακχικό, ενώ ο Αριστοτέλης θεώρησε ότι το Λύδιο Μέλος ήταν κατάλληλο για την βρεφική ηλικία και την ανατροφή των παιδιών, μιας και ήταν ευπρεπές και μορφωτικό. Για πολλούς η Λύδια αρμονία εξέφραζε το θηλυκό παραγωγικό στοιχείο.
.
Η Λύδια αρμονία περιέχει δύο διαζευγμένα Λύδια τετράχορδα, δηλ.:
Λύδιο τετράχορδο + Τ + Λύδιο τετράχορδο
[Η-Τ-Τ-] + Τ+ [Η-Τ-Τ]
6. Ο Υπολύδιος Τρόπος
Και σε αυτόν τον πλάγιο τρόπο, αν συνάψουμε στον βαρύτερο φθόγγο του Λύδιου τετράχορδου, ένα άλλο τετράχορδο και συμπληρώσουμε το σύστημα του δεύτερου τετράχορδου με 8 φθόγγους, προσθέτοντας στον τελευταίο από αυτούς τους 8 έναν βαρύτερο φθόγγο σε διάστημα τόνου, προκύπτουν δύο Λύδια συνημμένα τετράχορδα και ένας τόνος, δηλ.:
Λύδιο τετράχορδο + Λύδιο τετράχορδο + Τ
[Η-Τ-Τ] + [Η-Τ-Τ] + Τ
Το ήθος της υπολύδιας αρμονίας περιγράφηκε σαν φιλήδονο και μεθυστικό.
7. Ο Μιξολύδιος Τρόπος
Ή αλλιώς Υπερδώριος.
Αν συνάψουμε στον οξύτερο φθόγγο του Δώριου τετράχορδου, ένα άλλο τετράχορδο και συμπληρώσουμε το σύστημα του δεύτερου τετράχορδου με 8 φθόγγους, προσθέτοντας στον πρώτο από αυτούς τους 8 έναν οξύτερο φθόγγο σε διάστημα τόνου, προκύπτουν ένας τόνος και δύο Δώρια συζευγμένα τετράχορδα δηλ.:
Δώριο τετράχορδο + Δώριο τετράχορδο + Τ
Τ + [Τ-Τ-Η] + [Τ-Τ-Η]
Ο Πλάτων περιγράφει το ήθος της αρμονίας αυτής ως θρηνητικό, ενώ ο Πλούταρχος της αποδίδει παθητικό χαρακτήρα, ο οποίος ταιριάζει στην τραγωδία. Η δημιουργός της Μιξολύδιας αρμονίας ήταν κατά τον Αριστόξενο η Σαπφώ η Λεσβία.
Σαπφώ, λάδι σε καμβά. Έργο του Γάλλου ζωγράφου, Ζαν Μπατίστ Ρενό (Jean-Baptiste Regnault, 1754 –1829). Nationalmuseum (Stockholm).
Οι μεταγενέστερες Αρμονίες: ΙΩΝΙΑ, ΑΙΟΛΙΑ, ΛΟΚΡΙΑ
Α) Ιώνια Αρμονία
Οι Ίωνες ήταν το πιο παλιό από τα τέσσερα ελληνικά φύλλα. Πήραν το όνομά τους από τον Ίωνα, γιο του Ξούθου και της Κρέουσας, εγγονό του Έλληνα. Πρόγονοι του Ομήρου οι Ίωνες ήταν λαός με έντονη καλλιτεχνική δραστηριότητα και πνευματική καλλιέργεια.
Η Ιωνική αρμονία είχε ηδυπαθές ύφος και με τη βοήθεια της λύρας φτιάχνονταν τραγούδια εύκολα και απλοϊκά. Ο Πλάτων τη χαρακτηρίζει συμποτική και χαλαρή, όπως άλλωστε και τη Λυδική. Οι δύο αυτές αρμονίες – που σε πολλά σημεία ταυτίζονται – έχουν την ίδια τονική αρχή (κάτι σαν το σημερινό ΝΤΟ).
Β) Αιόλια Αρμονία
Παίρνει το όνομά της από τον γενάρχη της φυλής, τον Αίολο, αδελφό του Δώρου και θείο του Ίωνα. Οι Αιολείς ανέπτυξαν αξιόλογο πολιτισμό με λαμπρούς “μελικούς” ποιητές (Σαπφώ, Αρίων, Τέρπανδρος) και εξαιρετικά δημιουργήματα στην αρχιτεκτονική. Ήδη αναφέραμε ότι μετά τον 4ο π.Χ. αι. η Αιολική αρμονία ονομάστηκε Υποδώριος. Η ουσιαστική διαφορά μεταξύ τους είναι η διαφορά που υπάρχει μεταξύ ενός κύριου και ενός πλάγιου τρόπου, δηλ. μια μουσική φράση σε Αιόλιο τρόπο κινείται από το ΛΑ΄ προς το ΛΑ, ενώ σε Υποδώριο τρόπο θα κινείται από το ΛΑ΄ προς το ΜΙ, που είναι ο βασικός φθόγγος του Δώριου τρόπου.
Γ) Λόκρια Αρμονία
Στα δυο συστήματα των συνημμένων και διαξευγμένων τετραχόρδων στην τρίχορδη λύρα, ο τρόπος κυμαινόταν μεταξύ των τόνων που σήμερα θα ονομάζαμε ΛΑ και ΣΙ. Οι αρχαίοι Φοίνικες μέσα από το βλέμμα της μητριαρχικής τους κοινωνίας, θεωρούσαν ότι ο τόνος ΛΑ αντιπροσωπεύει τις ιδέες του θηλυκού στοιχείου της Φύσης. Επειδή όμως στο κατώτατο σημείο του συστήματος ο τρόπος αυτός κατέληγε στον τόνο ΣΙ
[ΣΙ – ΝΤΟ – ΡΕ – ΜΙ – ΦΑ – ΣΟΛ – ΛΑ],
επιτρέποντας μια προσωρινή επικράτηση της αρχής που αποδίδεται στο αρσενικό στοιχείο της Φύσης, οι Φοίνικες θέλησαν να εξαλείψουν αυτήν την επικράτηση και γι’ αυτό το λόγο πρόσθεσαν στο κατώτερο άκρο της λύρας μια χορδή εναρμονισμένη μια διπλή οκτάβα χαμηλότερα από την ψηλότερη νότα του διαξευγμένου τετράχορδου, δηλ. έναν στοιχειώδη τόνο ΛΑ.
και από
ΣΙ – ΝΤΟ – ΡΕ – ΜΙ –ΦΑ – ΣΟΛ – ΛΑ
μετατράπηκε σε
ΛΑ – ΣΙ – ΝΤΟ – ΡΕ – ΜΙ – ΦΑ – ΣΟΛ – ΛΑ
Η Λοκρία – αρχαία χώρα της Στερεάς Ελλάδας – ήταν ο τόπος όπου αυτή η Φοινικικής προέλευσης αρμονία έγινε δημοφιλής στον Ελλαδικό χώρο. Σε αυτό το Φοινικικό σύστημα βασική χορδή είναι όπως είπαμε η ΛΑ, φθόγγος που σχετίζεται με την Σελήνη. Γι’ αυτόν το λόγο της έδωσαν και το όνομα “Λην”, που στα φοινικικά σημαίνει “άστρο της νύχτας”. Σε Λόκριο τρόπο έχει γραφτεί ο περίφημος “Λίνος”, δηλ. Σεληνιακός, τραγούδι για το οποίο μιλάει και ο Ηρόδοτος. Ο Λίνος είναι ένα Αιγυπτιακό τραγούδι, το οποίο μέσω της Φοινίκης, της Κύπρου και της Ιωνίας πέρασε τελικά σε όλη την Ελλάδα. Αν ακολουθήσουμε τις αρχές του Πλάτωνα θα φτάσουμε μέσω του Λίνου σε μια πολύ μακρινή εποχή, τουλάχιστον 10.000 χρόνια από σήμερα, όπου οι αρμονίες και η μουσική γενικότερα είχαν τελείως διαφορετική μορφή και σημασία.
Η Λοκρική αρμονία είχε λυπημένο και μελαγχολικό χαρακτήρα, μια αίσθηση που μοιάζει να έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα στη ΛΑ ελάσσονα. Οι Κινέζοι ακόμη και στις μέρες μας ονομάζουν τον Φοινικικό αυτό τρόπο “Χούζι”, δηλ, Δυτικό θρήνο. Μια περίεργη σύμπτωση, που έρχεται να συμπληρώσει με το δικό της χρώμα την ήδη μυστηριώδη παλέτα της Λοκρικής αρμονίας, είναι η συχνή παρουσία του γράμματος “Λ”. Λίνος, ΣεΛήνη, Λοκρία, Λα εΛάσσονα, η συλλαβή Λα που με τόση ευχαρίστηση χρησιμοποιούμε εμείς οι Έλληνες όταν τραγουδάμε, σε αντίθεση με τους άλλους Δυτικούς, που έχουν διαφορετικές μουσικές συλλαβές…καθόλου τυχαίες ορολογίες και συνήθειες που έχουν επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας, δείχνοντας καθαρά πόσο μεγάλη, τελετουργική και μυστικιστική σημασία είχε για τους λαούς του τότε γνωστού κόσμου, η κατά τα άλλα συναισθηματική και μελαγχολική Λόκρια Αρμονία.
Όπως θα έχει ήδη γίνει σαφές, οι αρχαίες (και όχι απόλυτα αρχαιοελληνικές) αυτές αρμονίες, προσέδιδαν στη μουσική κάποιες ιδιότητες εσωτερικής φύσης. Μέσω των δονήσεων των φθόγγων τους, παρακινούσαν τον άνθρωπο να ενσωματωθεί με την ίδια τη Φύση, του θύμιζαν ότι ο ίδιος είναι κομμάτι Της. Τον αφύπνιζαν, τον θεράπευαν, τον έφερναν αντιμέτωπο με τον ίδιο του τον εαυτό και τον ενδυνάμωναν στον δύσκολο δρόμο της Γνώσης και της Θέωσης.
Ολόκληρη η «θρησκεία» του Ορφισμού – που συνδέεται φυσικά με τον Ορφέα – είναι χαρακτηριστικό δείγμα της πίστης του ανθρώπου στην Θεία προέλευση της Μουσικής. Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε αποδίδονται από τους ίδιους τους δημιουργούς και τους ανθρώπους του πνεύματος της εποχής, χαρακτηρισμοί, που υποδηλώνουν το ύφος, το ήθος, τη θρησκευτική και τη συναισθηματική υπόσταση κάθε αρμονίας, ενισχύοντας έτσι ακόμη περισσότερο την ξεχωριστή της μουσικολογική ύπαρξη και δομή. Αυτή η δομή ήταν το αποτέλεσμα της “συνειδητής και από πρόθεση” ερμηνείας και απόδοσης της κάθε αρμονίας από τον “καλλιτέχνη”. Κάθε αρμονία έχει μια καταγωγή και πάμπολλους μύθους , που κρύβονται πίσω της. Κάθε δημιουργός και κάθε μουσικός οφείλει να βρει μέσα από τους ήχους του οργάνου του, τον τρόπο να μεταμορφώσει αυτήν την καταγωγή και αυτούς τους αρχαίους μύθους σε ερέθισμα για Δράση, για τον απλό, ανυποψίαστο λάτρη των φθόγγων και της μουσικής, και πόρτα προς το μονοπάτι της μύησης για τον αφυπνισμένο.
Ο Ορφέας παίζει λύρα καθισμένος σ’ έναν βράχο, ενώ τον παρακολουθούν πολεμιστές (αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας από τη Γέλα, 440 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Βερολίνου).
Είναι προφανές ότι στον σύγχρονο κόσμο, όλα δείχνουν να έχουν πάρει αλλιώτικη πορεία.
Ο σκοπός όμως αυτών των σημειώσεων, όπως είπαμε και στην αρχή, οφείλει να περιοριστεί στην καλλιτεχνική φύση της μουσικής αρμονίας και του ρόλου της στην ζωή των ανθρώπων. Υπάρχουν πολλές πηγές και βιβλιογραφία, που μπορούν να κατευθύνουν πολύ καλύτερα και άμεσα τον επίδοξο μελετητή να “βρει” και να “μάθει” γύρω από όλα αυτά που αναφέρθηκαν ως τώρα.
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
- Αλκμάνας – (7ος αι. π.Χ) Λυρικός ποιητής από τη Σάρδεις ή τη Σπάρτη, όπου και έζησε. Θεωρείται ο πατέρας της σπαρτιατικής χορικής μουσικής και έγραψε πολλούς ύμνους, παιάνες, σκόλια κ.α. Αντιλαμβανόταν το ποιητικό κείμενο, τη μουσική και το χορό ως μια άρρηκτη ενότητα. Ο ίδιος καθόριζε , όπου ήταν ανάγκη, τις κινήσεις και τα σχήματα των χορών. Αρκετοί στίχοι του έχουν σωθεί
- Αλύπιος – Για τη ζωή του δεν γνωρίζουμε τίποτε. Το βιβλίο του «Εισαγωγή Μουσικής» που αποτελείται από πίνακες των 15 ελληνικών τρόπων στα τρία γένη με την παρασημαντική τους, είναι η κύρια πηγή της γνώσης μας για την ελληνική σημειογραφία και τις κλίμακες.
- Αμβρόσιος και Αμβροσιανό μέλος – Ο Αγ. Αμβρόσιος ο Μεδιολάνων (Ambrosious Aurellus) (340 – 397) ένας από τους μεγάλους πατέρες της Εκκλησίας, δεν αρκέστηκε να εισαγάγει στην εκκλησία του το τυπικό και τα μέλη της Ανατολικής λατρείας, αλλά προσπάθησε να δημιουργήσει σύμφωνα πάντα με τα λειτουργικά πρότυπα της Ανατολής, ένα τύπο λειτουργίας που να ταιριάζει περισσότερο στο λαό της Δύσης και τα ακούσματά του. Έτσι έφερε μεν την Ανατολική αντιφωνική ψαλμωδία, συνθέτει όμως και νέους ύμνους με λαϊκό τρόπο και ύφος. Τέσσερις ύμνοι του διασώζονται μέχρι τις μέρες μας και μαρτυρούν τη βαθιά απήχηση και αναγνώριση της μουσικής του. Υπήρξαν και άλλοι υμνογράφοι και μελοποιοί που συνέθεσαν τέτοιους ύμνους. Ο κύκλος όλων αυτών των ύμνων και το τυπικό της λειτουργίας της Εκκλησίας των Μεδιολάνων (Μιλάνο) πήρε το όνομα Αμβροσιανό μέλος (cantus ambrosianus). Στα τέλη του 4ου αι. το Αμβροσιανό μέλος απλώθηλε ως πέρα από τα Πυρηναία, και ρύθμιζε την κατά τόπους μουσική της Θείας Λειτουργίας, επιτρέποντας όμως στις περιφερειακές εκκλησίες (Γαλατών, Κελτών, Γότθων, Ισπανών, κλπ) να δεχθούν μελωδίες λαϊκού ύφους – γνωστές και προσιτές στο λαό – μέσα στο τυπικό της εκκλησίας.
- Αμφίων – Φημισμένος μυθικός κιθαρωδός, γιος του Δία και της Αντιόπης. Σ’ αυτόν, κατά τον Παυσανία, χάρισε ο Ερμής τη χρυσή του λύρα και του δίδαξε τη μουσική τέχνη. Έμαθε από τους Λύδιους τη Λυδική αρμονία, ενώ σ’ αυτόν αποδίδεται και η εφεύρεση της κιθαρωδίας και της κιθαρωδικής τέχνης, όπως και η προσθήκη τριών χορδών στις παλιές τέσσερις της λύρας. Ο Αμφίων πρωτοστάτησε στο χτίσιμο των τειχών της Θήβας, μαγεύοντας τις πέτρες με το τραγούδι του και τη λύρα του που από μόνες τους τοποθετούνταν και στερεώνονταν πάνω στα τείχη.
- Αντιόπη – Θρυλική για το κάλλος της σε όλη την αρχαία Ελλάδα, κόρη του ποταμού Ασωπού και της Πολυξούς. Από το Δία, που της παρουσιάστηκε σε μορφή σάτυρου γέννησε τους Διόσκουρους: τον Αμφίονα που ασχολείται με τη μουσική και τη φιλοσοφία και τον Ζήθο, άνθρωπο των βουνών που καταγίνεται με το κυνήγι και τις εργασίες της υπαίθρου.. Κατόπιν παντρεύτηκε τον Εποπέα βασιλιά της Σικυώνας. Ο μύθος της Αντιόπης ενέπνευσε πολλούς αρχαίους καλλιτέχνες.
- Απόλλων – Διόνυσος – Ολύμπιος Θεός, γιος του Δία και της Λητώς. Θεός του φωτός, της μουσικής, της μαντικής και της ποίησης θεωρείτο ο ύψιστος αντιπρόσωπος της ηθικής τάξης. Μαζί με τον Δία και την Αθηνά συνιστούν μια τριάδα που εκπροσωπεί με πληρότητα και τελειότητα τη Θεϊκή δύναμη. Στη μουσική, όπως και στην ποίηση, το απολλώνιο πνεύμα αντιδιαστέλλεται με το διονυσιακό, εκφράζοντας τη σύγκρουση δύο αντίθετων αντιλήψεων. Ο Απόλλωνας αντιπροσωπεύει τους ορθολογικούς και ηθικούς νόμους, ενώ ο Διόνυσος την έκσταση και το μυστικισμό. Ο πρώτος ταυτίζεται με το φως, ο δεύτερος με το σκοτάδι. Τον πρώτο εκφράζει ο διαυγής και λιτός ήχος της κιθάρας και της λύρας, το δεύτερο ο γοερός και οργιαστικός ήχος του αυλού. Όμως ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός εναρμονίζει τους δυο αυτούς διαφορετικούς κόσμους σε μια τέλεια ισορροπία, στοιχείο που αντικατοπτρίζεται στην αρχαία τραγωδία: Η λύρα είναι το μουσικό όργανο του έπους και της λυρικής ποίησης, της ήρεμης θεώρησης του κόσμου, το όργανο του Απόλλωνα, ενώ ο αυλός το όργανο της έκστασης, του διθυράμβου, το όργανο του Διόνυσου.
- Αριστείδης Κοϊντιλιανός – (3ος αι. μ.Χ) Στο σύγγραμμά του «Περί Μουσικής»αντιμετωπίζει το πρόβλημα του ήθους της μουσικής ακολουθώντας τις αρχές του Αριστόξενου. Αυτό το έργο αποτελεί ίσως την πιο σπουδαία πηγή για τη γνώση της διδασκαλίας της αρχαίας μουσικής.
- Αριστόξενος – (375/360 π.Χ) Ο σημαντικότερος θεωρητικός της μουσικής στην αρχαία Ελλάδα, μαθητής του Αριστοτέλη. Σ’αυτόν αποδίδεται ένας τεράστιος αριθμός έργων παρότι σε μας σώζονται μόνο κάποια μουσικά θεωρητικά κείμενα: «Περί Αρμονικής» και «Ρυθμικά στοιχεία». Σε διάφορα άλλα σωζόμενα κείμενα δικά του ή άλλων συγγραφέων έχουν διασωθεί οι τίτλοι 12 μουσικών έργων του. Πριν τον Αριστόξενο η φιλοσοφία της μουσικής είχε δυο κατευθύνσεις, την κοσμολογική των Πυθαγορείων και την κοινωνιολογική του Πλάτωνα, θεωρώντας την μουσική όχι μόνο τέχνη των αριθμών αλλά και τέχνη που αναπτύσσει το συναίσθημα. Ο Αριστοτέλης δίδαξε την αισθητική της μουσικής και άνοιξε στον Αριστόξενο το δρόμο για τη μελέτη και γνώση αυτής καθεαυτής της μουσικής. Ο Αριστόξενος απέδωσε στη μελωδική γραμμή το λειτουργικό ρόλο του καλλιτεχνήματος και δεν εξαντλήθηκε στην μαθηματική προσέγγιση των επί μέρους στοιχείων της. Έτσι διαφοροποιήθηκε από τους Πυθαγόρειους βάζοντας σαν κριτήριο της μουσικής την «ακοήν» και την «διάνοιαν» και όχι τις μαθηματικές σχέσεις.
- Αριστοτέλης – (384 – 322 π.Χ.) Γεννημένος στα Στάγιρα της Μακεδονίας, είναι ίσως παράξενο που δεν συνέγραψε ειδικό έργο πάνω στη μουσική, αφού είχε πολλές θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις στον τομέα της, πράγμα που φαίνεται από τις συχνότατες αναφορές του στο θέμα αυτό στα περισσότερα έργα του. Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει την ηθική και παιδευτική αξία της μουσικής. Πρέπει να διδάσκεται στους νέους, παρέχει ψυχαγωγία και ξεκούραση και είναι ιδιαίτερα ευεργετική στη διαμόρφωση του χαρακτήρα, καθώς συμβάλλει στη διανοητική και αισθητική απόλαυση και καλλιέργεια
- Αρίων – (γύρω στο 600 π.Χ.) Μέχρι την εποχή του ο διθύραμβος τραγουδιόταν και χορευόταν από «τετράγωνον χορόν». Αυτός σχημάτισε τον «κύκλιον χορόν» επέφερε επίσης και άλλες καινοτομίες στην κατασκευή και χρήση του διθυράμβου, συντελώντας έτσι στη γέννηση της τραγωδίας. Γνωστός είναι ο μύθος με το δελφίνι που μαγεύτηκε από τη φωνή και τη λύρα του Αρίωνα και τον έσωσε μεταφέροντάς τον στη ράχη του, όταν σε ένα ταξίδι με πλοίο πειρατές τον έριξαν στη θάλασσα.
- Γρηγόριος και Γρηγοριανό μέλος – Η επίδραση της λαϊκής μουσικής στην λατρευτική μουσική της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας από τόπο σε τόπο ήταν έντονη με την πάροδο των χρόνων. Η λατρευτική μουσική αλλάζει και ο διαγραφόμενος κίνδυνος της διάσπασης της συνοχής της Εκκλησίας και η αυθαίρετη εισαγωγή νέων ύμνων σε απλή γλώσσα και πάνω σε μουσική γνωστών λαϊκών τραγουδιών, αναγκάζουν τον Πάπα Γρηγόριο (6ος αι.) να αντιδράσει σε αυτήν την εξέλιξη. Έτσι ορίζει τους ύμνους που πρέπει να ψάλλονται σε όλες τις ευρωπαϊκές Εκκλησίες, οι οποίες υπάγονται στη δικαιοδοσία του Βατικανού και του Πάπα. Αφού συγκέντρωσε τους ύμνους που ψάλλονταν ως τότε, απέκλεισε όσους θεώρησε «επικίνδυνους», συνέθεσε καινούριους και τους κατέταξε σύμφωνα με το εορτολόγιο. Το καθήκον της διάδοσης και της πιστής τήρησης του Γρηγοριανού Μέλους – όπως ονομάστηκε – ανέλαβαν οι Βενεδικτίνοι μοναχοί. Οι γρηγοριανές μελωδίες στηρίζονταν κατά βάση στους εκκλησιαστικούς τρόπους, ήταν κατά βάση διατονικές και περιορίζονταν για ανδρικές φωνές. Απ΄το ξεκίνημά της η Δυτική μουσική στηρίζεται σε αυτό το πλούσιο σε δύναμη, μελωδία και ρυθμό Γρηγοριανό Μέλος.
- Δίας, Ζευς – Ο υπέρτατος των Ολύμπιων, θεός του Ουρανού, της λαμπρότητας και της διαύγειας του, και της γαλήνης και της αρμονίας του σύμπαντος την οποία αυτός εγκαθίδρυσε με τη νίκη του στους τρομερούς αγώνες κατά των αντιπάλων του. Είναι αρχή και κέντρο του παντός, ο δημιουργός των πάντων, το στήριγμα της γης και του ουρανού. Γιος του Κρόνου και της Ρέας, η αρχή και η πηγή των πάντων, απόλυτος κυρίαρχος των πεπρωμένων, δίκαιος, παντοδύναμος και με βουλές ανεξερεύνητες για τον ανίσχυρο άνθρωπο. Κανένας αθάνατος δεν είναι ήρωας τόσων ερωτικών επεισοδίων όπως ο Δίας, και αυτό οφείλεται στο γεγονός, ότι στους ανθρώπους, ήταν ριζωμένη η πεποίθηση ότι θεός, δημιουργός της ζωής είναι ο Ζευς. Η θεογονία αναφέρει επτά συζύγους του: Μήτιδα, Θέμιδα, Ευρυνόμη, Δήμητρα, Μνημοσύνη, Λητώ και Ήρα, η αδελφή του, την οποία ο Όμηρος παραδέχεται ως μόνη νόμιμο. Παρόλα αυτά συνευρέθηκε με τη Διώνη και γεννήθηκε η Αφροδίτη, με τη Ευρώπη, μητέρα του Μίνωα, με νύμφες, οι οποίες γέννησαν αθάνατους και εκλεκτούς θεούς, αλλά και με πολλές θνητές, που έφεραν στον κόσμο τους ημίθεους, τους ήρωες και τους αρχηγούς των μεγάλων ελληνικών γενών και των πρωταγωνιστών των θρύλων. Πανελλήνιος θεός, ο ανώτατος των αθανάτων, κυβερνήτης του κόσμου με συνάρχοντες τους αδελφούς του. Ο Τέρπανδρος τον αναγνωρίζει ως» «πάντων αρχάν, πάντων αγήτορα». Όλη η αρχαία αλλά και νεώτερη ποίηση διατήρησε την πεποίθηση, ότι «πηγή του άσματος και αρχή του ήταν και παρέμεινε ο Ζευς».
- Δώρος – Μυθικός γενάρχης και επώνυμος των Δωριέων. Πρώτη του κοιτίδα ήταν η Φθία της Θεσσαλίας, από εκεί έφτασε στην Ιστιαιώτιδα και τέλος κατέλαβε την Δρυοπίδα την οποία ονόμασε Δωρίδα. Παιδιά του ήταν ο Τέκταμος, ο Αιγιμιός και η Ιφθίμη.
- Έλληνας – Γιος του Δευκαλίωνα (γιου του Προμηθέα) και της Πύρρας (κόρης του Επιμηθέα), ο γενάρχης όλων των φυλών που κατοικούσαν στην περιοχή κάτω από τον Όλυμπο. Με τη νύμφη Ορσηΐδα απέκτησε 3 γιους, τον Δώρο, τον Ξούθο και τον Αίολο, στους οποίους μοίρασε τη χώρα, ονομάζοντας τους κατοίκους Έλληνες, ενώ πριν ονομάζονταν Γραικοί. Ο Θουκυδίδης δέχεται τον Έλληνα και τους γιους του καθώς και τον Δευκαλίωνα, ως ιστορικά πρόσωπα που άκμασαν πριν τον Τρωικό Πόλεμο.
- Ερμής – Γιος του Δία και της Μαίας, της μεγαλύτερης και ωραιότερης κόρης του Άτλαντα, ένας από τους 12 Ολύμπιους Θεούς. Γεννήθηκε σε ένα σπήλαιο του όρους Κυλλήνη στην Αρκαδία. Η κύρια ιδιότητα που τον χαρακτήριζε από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του ήταν η έμφυτη ιδιότητα του προς την κλοπή με εξαιρετική επιτηδειότητα. Έξω από τη σπηλιά που ζούσε βρήκε μια χελώνα, την οποία σκότωσε, πήρε το όστρακό της και τέντωσε σε αυτό τα έντερα από δύο σφαγμένα βόδια, από τα πενήντα που είχε κλέψει από τον Απόλλωνα, και κατασκεύασε την πρώτη λύρα, με την οποία γαλήνεψε την οργή του Απόλλωνα, ο οποίος καταμαγεμένος παραχώρησε τα βόδια στον πονηρό θεό, παίρνοντας σαν αντάλλαγμα το θείο όργανο, μέσω του οποίου κατέστη θεός ης μουσικής . στερούμενος τη λύρα του ο Ερμής εφηύρε την σύριγγα (από το ρήμα συρίττω που σημαίνει σφυρίζω) ένα πνευστό όργανο, το οποίο αργότερα έδωσε και πάλι στον Απόλλωνα με αντάλλαγμα τη χρυσή ράβδο του και την τέχνη της μαντικής. Λόγω των πολλαπλών ικανοτήτων του, της πανουργίας και της ρωμαλεότητας τον ο Δίας τον χρησιμοποιούσε σαν κήρυκα, αγγελιοφόρο και εκτελεστή κάθε διαταγής και παραγγελίας του. Το έργο του εκτεινόταν και πέρα από τη γη στις σκοτεινές ακτές του Αχέροντα, όπου με τη βάρκα του Χάρωνα συνόδευε τις ψυχές των νεκρών για να τις παραδώσει στους κριτές του Άδη. Γι’ αυτό καλείται ψυχαγωγός και ψυχοπομπός. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι παρευρισκόταν ο θεός στην επιθανάτια κλίνη του ετοιμοθάνατου αγγίζοντας τον με τη μαγική του ράβδο, ώστε να εκπνεύσει αμέσως. Αν η αγωνία του μελλοθάνατου παρετείνετο, νόμιζαν ότι ο θεός δεν παρευρίσκεται. Άρα ήταν και χθόνιος θεός και τα φίδια στο κηρύκειό του είχαν και αυτήν την έννοια.
- Ηρακλείδης Ποντικός – (4ος αι π.Χ) Έλληνας φιλόσοφος από την Ηράκλεια του Πόντου. Σε νεαρή ηλικία ήρθε στην Αθήνα, όπου έγινε οπαδός του Πλάτωνα και έπειτα του Αριστοτέλη. Τα έργα του δεν αναφέρονται μόνο στη φιλοσοφία, αλλά και στη λογοτεχνία και στη μουσική: «Περί των παρ’ Ευριπίδη και Σοφοκλή», «Περί μουσικής», «Περί ποιητικής και Ποιητών».
- Ηρόδοτος – Έλληνας ιστορικός γεννημένος το 485 π.Χ. στην Αλικαρνασσό, επικαλούμενος «πατέρας της Ιστορίας». Από νεαρή ηλικία τον κατείχε μεγάλη επιθυμία να ερευνήσει την αλήθεια των μυθολογικών παραδόσεων. Ταξίδεψε πολύ και στα έργα του μας παρέχει σημαντικότατες πληροφορίες όχι μόνο για τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, αλλά και πλούσια στοιχεία για τον πολιτισμό τα έθιμα και τις παραδόσεις των λαών που επισκεπτόταν. Δεν περιορίζεται στην εξιστόρηση, αλλά προχωρά και στην ερμηνεία των γεγονότων βάσει μιας ενιαίας αρχής. Πιστεύει ότι πίσω από κάθε μεμονωμένο περιστατικό υπάρχει μια υπερανθρώπινη ενέργεια, η οποία αποφασίζει ως προς την πορεία και την έκβαση των ανθρώπινων πραγμάτων. Αυτό το οποίο στον άνθρωπο φαίνεται τυχαίο, στη βαθύτερή του ουσία είναι, όχι ανθρώπινο, αλλά θείο πράγμα. Όχι με την έννοια της θρησκοληψίας, αλλά το θείο εκλαμβανόμενο σαν την πρώτη αρχή των όντων. Τα όντα διαλύονται στα στοιχεία τα οποία έχουν συντεθεί, δυνάμει προσταγής της Μοίρας «κατά το χρέων». Η σκέψη του Ηροδότου είναι πολυμερής και το πνεύμα του ευαίσθητο και διαυγές. Γνώστης επιστημονικών και φιλοσοφικών προόδων της εποχής του και ιστορικά αμερόληπτος, παρήγαγε έργο με τεράστια αξία.
- Ησίοδος Θεογονία – Ο Ησίοδος είναι ο κορυφαίος ποιητής της πρώιμης αρχαιότητας και θεωρείται ο πατέρας του διδακτικού έπους. Είναι ο πρώτος ευρωπαίος, ποιητής που αναφέρει το όνομά του στα ποιήματά του, δίνει λεπτομέρειες της προσωπικής του ζωής, και αφήνει να προβάλλουν οι πτυχές της προσωπικότητάς του από το έργο του. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα την εποχή που έζησε ο Ησίοδος. Η νεότερη έρευνα δέχεται πως έζησε στα τέλη του 8ου ή αρχές του 7ου αι. πΧ. σε εποχή μεταγενέστερη του Ομήρου. Η Θεογονία του Ησίοδου ανήκει στην κοσμογονική ποίηση, που πραγματεύεται τη δημιουργία του κόσμου και των Θεών, καθώς και τους αγώνες για την εγκαθίδρυση της επικρατούσας τάξης. Αποτελεί την πρώτη προσπάθεια συστηματοποίησης της ελληνικής μυθολογίας. Ο ποιητής διακηρύσσει στο προοίμιο ότι οι Μούσες παρουσιάστηκαν σε αυτόν και του χάρισαν έμπνευση και δύναμη.
- Θάμυρις – Τυφλός αοιδός από τη Θράκη, ο οποίος αναφέρεται και από τον Όμηρο στην Ιλιάδα. Έψαλλε με συνοδεία κιθάρας στην αυλή του βασιλιά της Οιχαλίας. Σύμφωνα με τον Όμηρο, ο Θάμυρις τυφλώθηκε από τις Μούσες για την μεγαλαυχία και την αλαζονεία του, ότι μπορούσε μέχρι και αυτές να ξεπεράσει
- Ίων – Γενάρχης των Ιώνων, γιος του Ξούθου και της Κρέουσας. Ο Ευριπίδης στην ομώνυμη τραγωδία του τον παρουσιάζει γιο του Απόλλωνα. Οι παραδόσεις τον συνδέουν στενότατα με την Αθήνα, της οποίας φέρεται να έγινε απόλυτος κυβερνήτης. Λόγω υπερπληθυσμού της χώρας του έστειλε αποίκους στην Πελοπόννησο, αυτοί κατέλαβαν την Αιγιαλεία, την οποία ονόμασαν Ιωνία και εποίκισαν έπειτα στα παράλια της Μικράς Ασίας στα οποία έδωσαν το ίδιο όνομα. Ο Παυσανίας όμως λέει, ότι ο Ξούθος ο πατέρας του Ίωνα, διωκόμενος από τους γιους του Ερεχθέα, έφτασε στην Αχαΐα, όπου εκεί ο γιος του Ίων, παντρεύτηκε την Ελίκη, την κόρη του βασιλιά της Αιγιαλείας Σελινούντα. Εκεί έκτισε την Ιωνία της οποίας έγινε βασιλιάς, και ονόμασε τους κατοίκους Αιγιαλείς Ίωνες. Αυτή είναι και η πιο ενδιαφέρουσα παράδοση, αφού οι Ίωνες των παραλίων της Μικράς Ασίας θεωρούντο άποικοι των Αχαιών.
- Κλαύδιος Πτολεμαίος – Αστρονόμος, γεωγράφος και μαθηματικός από την Πτολεμαΐδα της Άνω Αιγύπτου που έζησε τον 2ο αι. μ.Χ.. έγραψε το έργο «Αρμονικών, βιβλία τρία», όπου προσπάθησε να συνδέσει τις φαινομενικά αντίθετες γνώμες του Πυθαγόρα και του Αριστόξενου.
- Κρέουσα – Η νεώτερη κόρη του βασιλιά της Αττικής Ερεχθέα και της Πραξιθέας. Σύζυγος του Ξούθου και μητέρα του Ίωνα και του Αχαιού. Σύμφωνα με κάποιες άλλες παραδόσεις την Κρέουσα είδε και ερωτεύθηκε ο Απόλλωνας και από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο Ίων.
- Λίνος – Γιος του Απόλλωνα και της μούσας Καλλιόπης. Το όνομά του συναντάται σε πολλές αιγυπτιακές και φοινικικές παραδόσεις .Δάσκαλος του Ηρακλή στην κιθάρα και ευρετής νόμων, θρήνων και άλλων μελών. Σχετικά με τον θάνατό του μια παραλλαγή του Μύθου αναφέρει ότι ο Λίνος σκοτώθηκε από βέλη του Απόλλωνα, επειδή τόλμησε να τον συναγωνιστεί σε ένα μουσικό διαγωνισμό. Μια άλλη παράδοση τον φέρει να κατασπαράζεται από σκυλιά, ενώ σύμφωνα με μια τρίτη τον Λίνο σκότωσε ο Ηρακλής κατά τη διάρκεια μαθήματος μουσικής. Υπάρχει όμως και η γνώμη, ότι ολόκληρος ο μύθος του Λϊνου επλέχθη περί τον «Αίλινον» (από το Αι, Λίνε! τη θρηνώδη προσφώνηση για το χαμό του νέου), το πανάρχαιο άσμα, που δεν ήταν μόνο θρήνος αλλά και ύμνος, σύμφωνα με τον Όμηρο και τον Ησίοδο.
- Λουκιανός – (125 – 190 περίπου) Ο επιφανέστερος των σοφιστών του 2ου αι.μ.Χ.. γεννήθηκε στη Σαμόσατα στη Β.Συρία. Έντονη προσωπικότητα με τεράστιο συγγραφικό έργο μελέτησε τη θρησκεία, το βίο, τη γλώσσα και όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις της αρχαιότητας περισσότερο από κάθε άλλον αρχαίο ή νεώτερο συγγραφέα
- Μαρσύας – Φρύγιος μυθικός βοσκός και μουσικός ο Μαρσύας ήταν τόσο καλός στον αυλό, ώστε προκάλεσε σε μουσικό αγώνα τον Απόλλωνα καυχώμενος για τη μουσική του τέχνη. Πριν τον αγώνα συμφώνησαν ο νικητής να μεταχειρισθεί όπως θέλει τον ηττημένο και κριτές ορίσθηκαν οι Μούσες. Το αποτέλεσμα ήταν φυσικά σε βάρος του αλαζόνα Μαρσύα και ο θεός τον τιμώρησε σκληρά, αφού τον έδεσε σε ένα πεύκο και τον έγδαρε ζωντανό με τα ίδια του τα χέρια! Από το αίμα του Μαρσύα και από τα δάκρυα των Μουσών και των Νυμφών που θρηνούσαν το χαμό του αρχιμουσικού, σχηματίστηκε ο Φρυγικός Ποταμός. Μετανιωμένος αργότερα για ό,τι έκανε ο Απόλλωνας κατέστρεψε, σύμφωνα με τον Παυσανία, την κιθάρα του και την αρμονία. Στους αρχαιότερους ελληνικούς μύθους ο Μαρσύας αναφέρεται ως Σειληνός, ενώ στους μεταγενέστερους ως Σάτυρος
- Μούσες – Κόρες του Δία και της Μνημοσύνης, κόρης του Ουρανού και της Γαίας ή του Αιθέρα και της Πλουσίας. Αρχικά θεές μόνο του τραγουδιού, ύστερα της ποίησης και αργότερα όλων των τεχνών και των επιστημών γενικά. Σε κάθε μία από τις εννέα μούσες ανατέθηκε η προστασία ενός κλάδου της επιστήμης και της τέχνης: η Κλειώ, που δημιουργεί κλέος κατά τη διήγηση στους ήρωες, θεωρείται η μούσα της ιστορίας, η Ευτέρπη, που τέρπει όσους την ακούν, της λυρικής ποίησης και της αυλητικής τέχνης, η Θάλεια, με τη δύναμη που έχει να θάλλουν τα φυτά, της κωμωδίας και της βουκολικής ποίησης, η Μελπομένη, από την μολπή, της μουσικής και της τραγωδίας, η Τερψιχόρη, του χορού, η Ερατώ της ερωτικής ποίησης και της μιμητικής, η Πολυμνία προστατεύει τους προς τους Θεούς ύμνους, η Ουρανία θεωρείται η μούσα της αστρονομίας και τέλος και υπεράνω όλων τίθεται η Καλλιόπη προστάτιδα του ηρωικού έπους και της ρητορικής για την ευγλωττία και την ωραία φωνή της. Από αυτό άλλωστε προέρχεται και το όνομά της, διότι είχε «καλήν όπα», δηλ. φωνή.
- Μπαχ Γιόχαν Σεμπάστιαν – (1685 – 1650) «Η αιώνια αρμονία μιλάει με τον εαυτό της σαν μέσα στους κόλπους του Θεού, λίγη ώρα πριν από τη δημιουργία του κόσμου» – ο Γκαίτε για τον Μπαχ. Η οικογένεια Μπαχ από το αποτελεί μια αλυσίδα γενεών, που έδωσε επί 200 χρόνια ένα μεγάλο αριθμό αξιόλογων μουσικών. Ο Γιόχαν Σεμπάστιαν γεννήθηκε στο Άϊζεναχ της Θουριγγίας στη Γερμανία. Εξαιρετικός οργανίστας, βιολονίστας και τσεμπαλίστας μαθητεύει αχόρταγα και ταυτόχρονα εργάζεται σκληρά στη δεξιοτεχνία του εκκλησιαστικού οργάνου αλλά και σαν συνθέτης έργων, έργα που αποτελούν αθάνατα μνημεία της τέχνης του. Παντρεύεται δύο γυναίκες και αποκτά 7 παιδιά με την πρώτη και 13 με τη δεύτερη. Αλλά η ζωή του δεν είναι ρόδινη. Ο μισθός του σαν αρχιμουσικός στη σχολή του Αγ. Θωμά στη Λειψία μόλις και μετά βίας φτάνει να συντηρήσει την πολυπληθή οικογένειά του, όμως ο Μπαχ τα δέχεται όλα με υπομονή. Χαίρεται την οικογενειακή του ζωή, καμαρώνει την μουσική κλίση των παιδιών του και προπαντός νιώθει αληθινή χαρά στη μουσική δημιουργία Το δημιουργικό έργο του Μπαχ είναι τεράστιο, μεγαλόπνοο και σοφό. Δεν αποτελεί υπερβολή η σκέψη, ότι η ατελείωτη σειρά των μουσικών που υπηρέτησαν την πολυφωνία, δεν απέβλεπαν παρά στην προετοιμασία και θεμελίωση αυτής της κορυφής που λέγεται Μπαχ. Πέθανε τυφλός πια την ώρα που υπαγόρευε στον γαμπρό του Άλτνικολ ένα χορικό για όργανο, πάνω στον ψαλμό «Ενώπιον του Θρόνου Σου παρουσιάζομαι». Ήταν και η τελευταία του μουσική δέηση
- Νύμφες – Θεές των φυσικών δυνάμεων της γονιμότητας και της ανάπτυξης στο φυτικό και το ζωικό βασίλειο. Ο Αισχύλος αποδίδει σε αυτές το επίθετο «βιοδώροι», τονίζοντας τη γονιμοποιό δύναμη των Νυμφών. Κατά των Όμηρο οι Νύμφες ήταν θυγατέρες του Δία, ωραίες, χαριτωμένες και αγαθές κοπέλες, οι οποίες όμως δεν ζούσαν στον Όλυμπο. Άλλες ζούσαν στα όρη, οι Ορεστειάδες, άλλες στις πηγές, οι Νηιάδες ή Κρηναίες και άλλες στους αγρούς, οι Αγρονόμοι.
- Ξούθος – Γιος του Έλληνα και της Ορσηΐδας, αδελφός του Αίολου και του Δώρου, σύζυγος της Κρέουσας, κόρης του Ερεχθέα. Γέννησε τον Ίωνα και τον Αχαιό.
- Όλυμπος – Έζησε τον 7ο π.Χ. αι.. και κατά την παράδοση ήρθε από τη Φρυγία στην Ελλάδα Δημιουργός του εναρμόνιου γένους, μιας και πριν από αυτόν ήταν σε ισχύ μόνο το διατονικό και το χρωματικό γένος. Επινόησε πολλούς νόμους (τύπος μουσικής σύνθεσης, πειθαρχημένος, με υψηλές αισθητικές απαιτήσεις) και εισήγαγε στους Έλληνες την οργανική μουσική και τη Λυδική αρμονία. Παρέμεινε στην Ελλάδα πολύ καιρό και συνέβαλε στο πάντρεμα της φρυγικής και της ελληνικής μουσικής. Θεωρείται το πρώτο ιστορικό πρόσωπο στο ξεκίνημα και στη θεμελίωση της αρχαίας ελληνικής μουσικής.
- Όμηρος – Ο μεγαλύτερος ποιητής όλων των αιώνων, από τον οποίον ξεκινά η έντεχνη λογοτεχνία της Ελλάδας, της Ευρώπης και ίσως ακόμα πιο πέρα. Για τη ζωή του περισώθηκαν μέχρις εμάς κάποιοι μύθοι και εικασίες, οι οποίοι συνήθως εξάγονται από τα ίδια τα ποιήματα του ποιητή. Και οι αρχαίοι γνώριζαν πολύ λίγα για το βίο του Ομήρου. Έχουν διασωθεί οκτώ βιογραφίες του, οι τρεις σπουδαιότερες από τις οποίες αποδίδονται – μάλλον ατυχώς – στον Ηρόδοτο, στον Πλούταρχο και στον Πρόκλο. Η παράδοση αναφέρει σαν αρχικό όνομα του Ομήρου το «Μελησιγενής», που σημαίνει «αυτός που φροντίζει για το γένος του». Ως μητέρα του φέρεται η νύμφη Κριθηίδα και πατέρας του ο Μαίων, μυθικό πρόσωπο της περιοχής της Σμύρνης.. Ως προς την πατρίδα του μας έχει ήδη από την αρχαιότητα παραδοθεί το επίγραμμα: «Επτά πόλεις μάρνανται σοφήν δια ρίζαν ΟμήρουΣμύρνη, Χίος, Κολοφών, Ιθάκη, Πύλος, Άργος, Αθήναι». Η αρχαιότερη ετυμολογία του ονόματος του είναι εκ του «μή οράν» και έτσι πλάσθηκε ο μύθος ότι ήταν τυφλός. Μεγάλη δε αμφιβολία και σύγχυση υπάρχει γύρω από το χρόνο που άκμασε ο ποιητής. Η σημερινή επιστήμη τον τοποθετεί γύρω στο 800 π.Χ.. υπάρχουν όμως ακόμα διαφωνίες, γιατί το ζήτημα συνδέέται άμεσα με την χρονολόγηση των ετών. Εκτός από τα δύο μεγάλα έπη, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια (που από τον 6ο π.Χ. αι. γίνονται σχολικό βιβλίο για να πρωτομαθαίνουν τα παιδιά να διαβάζουν) ο όμηρος φέρεται να συνέγραψε το έπος «Θηβαΐς», τα «Κύπρια έτη» το «Επίγονοι» και το κωμικό έπος «Μαργίτης» καθώς και Επιγράμματα, Ύμνους και Παιχνίδια –ποιήματα. Γενικά αποδεκτό στην αρχαιότητα ήταν ότι ο Όμηρος πέθανε στην Ίο.
- Ορφέας – Γιος του Οϊαγρου, βασιλιά των Θρακών και της μούσας Καλλιόπης. Το όνομά του έχει συνδεθεί όχι μόνο με τη μουσική τέχνη, αλλά με μια ολόκληρη θρησκεία, τον ορφισμό με μυστηριακή λατρεία. Ο κύριος εκπρόσωπος της Ωδής. Με τη λύρα του ημέρευε ανθρώπους και ζώα, κοίμιζε θηρία και κινούσε βουνά και δένδρα. Συμμετείχε στην Αργοναυτική εκστρατεία και με την παντοδυναμία των μουσικών του ήχων διαφύλαξε τους συντρόφους του από πολλούς κινδύνους. Κατέβηκε στον Άδη όπου με τη μουσική του κατόρθωσε να πείσει τους αμείλικτους θεούς του Κάτω Κόσμου να επιτρέψουν την επιστροφή στον Πάνω Κόσμο της γυναίκας του Ευρυδίκης. Η μαντική του ικανότητα οφείλεται σε αυτήν του την κάθοδο.
- Παυσανίας – Περιηγητής από τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Οι περιηγήσεις του και το συγγραφικό του έργο έγιναν ο σύγχρονος οδηγός όλης σχεδόν της συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας στην κυρίως Ελλάδα και πηγή πληροφόρησης και μνημειολογικής ερμηνείας και την αρχαιολογία και την αρχαιογνωσία.
- Πλάτων – (429 – 374 π.Χ. περίπου) Μαθήτευσε αρχικά στον Κρατύλο που τον μύησε στην φιλοσοφία του Ηράκλειτου και έπειτα στο Σωκράτη. Κατά τις περιηγήσεις του στη Κάτω Ιταλία μυήθηκε στην φιλοσοφία των Πυθαγορείων, που επηρέασε τις απόψεις του για τη μουσική. Αναγνώρισε την πυθαγορική διατονική αρμονία και θαύμαζε τον πυθαγόρειο καθορισμό των διαστημάτων με αριθμητικούς λόγους. Θεωρούσε τη Δωρική αρμονία την κατεξοχήν ελληνική σε χαρακτήρα και αρετή. Στην «Πολιτεία» επισημαίνει την ηθική αξία της Μουσικής. Βαθιά και σταθερή του πίστη ήταν, ότι η μουσική είναι μια θεϊκή τέχνη με υψηλούς σκοπούς, γι’αυτό και αποτελεί ένα εξαιρετικά κατάλληλο μέσο παιδείας, γιατί αναπτύσσει στους νέους την αίσθηση της τάξης και του ρυθμού, προλαβαίνει τα πάθη και καθιστά προσφιλή σε αυτούς την αρμονία στον ηθικό και φυσικό βίο. Ο Πλάτων προβάλλει την ηθική σημασία ορισμένων αρμονιών και ρυθμών, αντιτίθεται στη συγκεχυμένη ανάμειξη των γενών, στη χρήση των πολύχορδων και πολυαρμονικών οργάνων και συμβουλεύει την αποφυγή της ετεροφωνίας στην εκπαίδευση των παιδιών. Ήταν πιστός στην παράδοση, συντηρητικός και αδιάλλακτος στις πεποιθήσεις του. Για τον Πλάτωνα το ωραίο στη μουσική εκφράζεται με την απλότητα, τη διαύγεια και τη διατήρηση της καλής παράδοσης με ορθόδοξα μέσα.
- Πλούταρχος – (46 – 120 μ.Χ.) Φιλόσοφος, βιογράφος και ιστορικός, γεννήθηκε στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας. Στις δύο μεγάλες ομάδες έργων του «Βίοι παράλληλοι» και «Ηθικά» κάνει συχνές αναφορές στη μουσική. Υπάρχουν όμως και δύο εκτεταμένες μελέτες του ειδικά για τη μουσική, η «Περί της εν Τιμαίω ψυχογονίας» και ο διάλογος «Περί Μουσικής», μια πραγματεία με πολλές πληροφορίες για την ιστορία και τη θεωρία της αρχαίας ελληνικής μουσικής.
- Πυθαγόρας – (περίπου 572 – 500 π.Χ) Μεγάλος φιλόσοφος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής. Γεννήθηκε στην Σάμο αλλά έζησε στην Κάτω Ιταλία όπου και ίδρυσε τη Σχολή του. Ο πρώτος που υποστήριξε την επιστημονική βάση της μουσικής. Η φιλοσοφική του θεώρηση για τον κόσμο βασιζόταν στην πίστη ότι τα πάντα πρέπει να ερμηνεύονται με αριθμούς. Διατύπωσε πολλές θεωρίες για την μουσική και την ακουστική και ανακάλυψε τις σχέσεις διαστημάτων και μήκους χορδών κάνοντας πειράματα στο μονόχορδο, ένα όργανο δικής του επινόησης. Βρήκε τους αριθμητικούς λόγους των συμφωνιών και ταξινόμησε τις επτά αρμονίες. Ο Πυθαγόρας χρησιμοποίησε τη μουσική στα κοινόβια των μυημένων μαθητών του στοχεύοντας στην πνευματική και ηθική αναγέννησή τους. Η σχολή του Πυθαγόρα διατύπωσε την θεωρία, ότι οι Πλανήτες παράγουν μουσικούς ήχους καθώς περιστρέφονται. Το σύνολο αυτών των ήχων αποτελεί την «Αρμονία των Σφαιρών». Για τον μυημένο σε όλα τα αρχαία μυστήρια του τότε γνωστού κόσμου Πυθαγόρα η μουσική ήταν η εικόνα της ουράνιας αρμονίας και η έκφραση των αρμονικών σχέσεων των αριθμών.
- Σαπφώ – Στην αιολική διάλεκτο το όνομά της ήταν Ψάπφα. Η μεγαλύτερη λυρική ποιήτρια της αρχαίας Ελλάδας. Επονομάστηκε «δέκατη Μούσα» και «θηλυκός Όμηρος». Γεννήθηκε στην Ερεσό της Λέσβου, όπου είχε ιδρύσει σχολή λυρικής ποίησης, στην οποία φοιτούσαν νέες κοπέλες. Μεταχειριζόταν σαν όργανο την βάρβιτο, της οποίας πρώτη έκρουσε τις χορδές με πλήκτρο που εφεύρε η ίδια. Στη Σαπφώ αποδίδεται επίσης η επινόηση της Μιξολύδιας αρμονίας.
- Τέρπανδρος – (7ος αι π.Χ) Γεννήθηκε στην Άντισα της Λέσβου. Σύμφωνα με ένα μύθο, όταν ο Ορφέας σκοτώθηκε από τις θρακιώτισσες Μαινάδες, η λύρα του ρίχτηκε στη θάλασσα και παρασύρθηκε ως την Άντισα εκεί την βρήκαν ψαράδες και την έφεραν στον Τέρπανδρο. Σ’αυτόν αποδίδεται η εφεύρεση της βαρβίτου (παραλλαγή της λύρας). Έπαιξε συμφιλιωτικό ρόλο στις πολιτικές έριδες της Σπάρτης και χρίστηκε ιδρυτής και θεμελιωτής της μουσικής ζωής της πόλης.
- Τζοζέτο Τσαρλίνο (Giosetto Zarlino) – (1517 – 1590) Συγγραφέας ενός σπουδαίου έργου που προάγει τη γνώση και την τεχνική της πολυφωνίας και προαναγγέλλει τις αρχές της ομοφωνίας με τις παρατηρήσεις του πάνω στο φαινόμενο των συνηχήσεων των φθόγγων. Ανακάλυψε τις θεωρίες του Αριστόξενου και τις χρησιμοποίησε με μερικές τροποποιήσεις σαν βάση για τη δημιουργία ενός μουσικού συστήματος, όσον αφορά τις διαστηματικές σχέσεις των φθόγγων μίας οκτάβας.
- Τιμόθεος – (450 – 360 π.Χ.) Διάσημος μουσικός, συνθέτης Διθυράμβων και κιθαρωδός από τη Μίλητο. Ένας από τους κυριότερου καινοτόμους στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Στον Τιμόθεο αποδίδονταν η προσθήκη της 11ης και της 12ης χορδής στην κιθάρα, η αντικατάσταση του εναρμόνιου γένους από το χρωματικό, η ανάπτυξη της μονωδίας, το νέο κιθαρωδικό ύφος. Επηρεασμένος σε μεγάλο βαθμό από τον μυτιληναίο μουσικό και επίσης κιθαρωδό Φρύνι (420 π.Χ.). Ο Αριστοτέλης στα «Μετά τα φυσικά» του γράφει: «αν δεν υπήρχε ο Τιμόθεος δεν θα είχαμε τόσες πολλές μελωδικές συνθέσεις, αλλά αν δεν υπήρχε ο Φρύνις δεν θα υπήρχε ο Τιμόθεος»
- Ύαγνις – Αρχαίος μουσικός από τις Κελαίνες της Φρυγίας, που έζησε πριν τα Τρωικά. Ανήκει μαζί με τον Μαρσύα και τον Όλυμπο στη μυθική μουσική τριάδα, στην οποία αποδίδεται η επινόηση της αυλητικής τέχνης και η εισαγωγή της στην Ελλάδα.
Οι Κλίμακες & οι Τρόποι της Μουσικής – 2. Κλίμακες και Τρόποι
Οι Κλίμακες & οι Τρόποι της Μουσικής – 4. Η μουσική σήμερα και οι ψευδαισθήσεις μας.